چرم چگونه تولید میشود؟
چرم طبیعی از دباغی پوست حیواناتی نظیر گاو، بز، گوساله، شتر، شترمرغ، گاومیش و… به دست میآید. دباغی به فرآیندی گفته میشود که در طی آن پوست حیوانات را در مواد شیمیایی و گیاهی خیس میکنند تا از دوام بالایی برخوردار شود. تولید چرم در چند مرحله صورت میگیرد. این مراحل در خیساندن و شستشو، آهک دهی، لشزدایی، موگیری، آهک گیری و آنزیم دهی، برش و تراش، رنگ آمیزی و براق کردن چرم خلاصه میشود.
انواع چرم
چرم سبک
چرم سبک محصولی است که از پوست حیواناتی نظیر گوسفند، بره، بزغاله و بز به دست میآید. این نوع چرم نسبت به انواع دیگر ضخامت کمتری دارد. به همین دلیل به آن چرم سبک میگوییم. راحتی و سبکی ذاتی این چرم آن را برای استفاده در کلاه و لباسها مناسب کرده است. همچنین نگهداری و مراقبت از این نوع چرم حساسیت بیشتری طلب میکند.
چرم نیمه سنگین
این نوع چرم از پوست حیواناتی مانند شترمرغ و کروکدیل به دست میآید و به دلیل گران و کمیاب بودن آن در ساخت محصولات چرمی لوکس استفاده میشود.
چرم سنگین
چرم سنگین را می توان در دستهی بهترین چرمها دانست که مقاومت و رخ زیبایی دارند. چرم سنگین از پوست حیواناتی مانند گاو، گوساله، بز، گاومیش و شتر به دست میآید که در تولید انواع کیفهای مردانه و زنانه، انواع لباسهای چرمی و کمربند به کار میرود.
تاریخچه تولید چرم در جهان
قدمت چرم به سال های بسیار دور برمیگردد و چرم جزء اولین کشفیات بشر در طول تاریخ بوده است که از پوست حیواناتی نظیر گاو، گوسفند، اسب، بز، روباه، مار و … به دست میآمد.
تولید و استفاده از چرم در بین فرهنگهای مختلف به اشکال گوناگونی ظهور کرده استتاریخ تولید چرم در جهان تقریبا همسن تاریخ تمدن انسانی است.
در دوران ماقبل تاریخ و باستان، انسان به طور کلی از پوست حیوانات برای پوشش خود استفاده میکرده که دلیل آن محافظت در برابر سرما بود.
مصر باستان
نقاشیهای دیواری و آثار نگارشی در غارها و قبرهای مصری نشان دهنده کشف چرم با قدمتی تا ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است که از چرم در موارد زیادی برای ساخت صندل، لباس، دستکش، سطل، بطری، سایبان برای دفن مرده و تجهیزات نظامی استفاده شده است.همین نمونهها میتواند گواه قدمت تاریخ تولید چرم در جهان به حساب آید.
یونان باستان در اغلب سال از آب و هوای گرمی برخوردار بود. یونانیها در ابتدا شروع به استفاده از چرم برای لباس و کفش در طول دوره ی Homeric حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد نمودند و در نهایت بعدها به استفادههای نظامی از چرم روی آوردند. لباسهای اصلی یونانیان به طور کلی متشکل از یک پارچه ملحفهی سبک بود. کفش همیشه پوشیده نمیشد و ترجیح میدادند از صندل های چرمی توری برای محافظت از پا استفاده کنند. به نظر میآید که روند دباغی گیاهی توسط یونانیان توسعه یافته است. یونانیان باستان با استفاده از فرمولهای دباغی که کشف کردند و با استفاده از چوب و درختان خاصی که در آب برای حفظ چرم خیس بکار میبردند، شهرت یافتند. این نخستین ثبت تاریخی از چرم دباغی گیاهی بود که به عنوان یک تجارت معتبر در یونان در حدود ۵۰۰ سال قبل میلاد مرسوم بوده است. پوستهای برنزه شده با سبزیجات هنوز هم تولید میشوند و همچنان یک ماده فعال در دوران عصر جدید هستند.
وضعیت چرم در ایران
ایران یکی از کشورهایی است که قدمت طولانی در زمینه تولید و مصرف چرم داشته است. آنطور که از آثار باستانی کشف شده، از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد ایرانیان برای تهیه لباس، کفش و جنگافزار از چرم استفاده میکردهاند. از سوی دیگر جزو ۳ کشور اول در زمینهی تولید پوست و یکی از بزرگترین تامینکنندههای صنعت دباغی در دنیاست. این مطلب بیانگراین است که کشور ما پتانسیل بالقوه زیادی برای کسب جایگاه ویژه در این صنعت را در جهان دارد. همانطور که میدانید ایران دارای ذخایر و منابع طبیعی و ارزشمند بسیاری است اما بنابر نظر کارشناسان، سیاستهای اقتصادی باید به سمتی متمایل شوند که تنها متکی به ثروتهای طبیعی و خدادادی کشور نباشد. پس برای کسب درآمد، ناچار به توسعه صنایع کشورمان هستیم. راه اصلی رشد اقتصادی کشور، رونق صنعت و تولید است. این امر موجب افزایش درآمد، افزایش نرخ اشتغال و در نهایت بهبود وضعیت درآمد و رفاه دولت و مردم خواهد شد. از این طریق است که میتوانیم به یک قدرت اقتصادی در منطقه و حتی دنیا تبدیل شویم. صنعت چرم نیز میتواند از جمله صنایعی باشد که اقتصاد یک کشور را تکان دهد؛ زیرا علاوه بر منابع مکفی و با کیفیت، تولیدکنندگان بسیاری نیز در نقاط مختلف مشغول به فعالیت هستند که نه تنها قادر به تامین نیاز داخلی هستند؛ بلکه میتوانند با صادرات تولید مازاد خود، به رشد اقتصادی کشور نیز کمک بسزایی کنند.
چرم در ایران باستان
پوست حیوانات در ایران از حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد برای تهیه لباس، کفش و وسایل جنگی استفاده میشد.
وجود واژههایی مانند ادیم، کیمخت، ساغری، تیماج وسختیان در زبان پارسی قبل از اسلام و همچنین وجود واژههای مرتبط با وسایل و ابزارهای چرمی مانند سختک، کمربند، انگشتیان، مشک و … در متون پهلوی نشان دهنده استفاده گسترده از چرم در ایران پیش ازاسلام است. به نوشته ابنیمین ایرانیان باستان از پوست حیواناتی مانند گاومیش، گاو و گوسفند برای نوشتن استفاده میکردند. ابنیمین در نوشتههایش بر نوشتن فرمانهای داریوش بر روی چرم اشاره کرده است. بنابر برخی روایات اوستا را بر ۱۲۰۰۰ قطعه پوست گاو نوشته بودند. همچنین پوست نوشتههایی که در اورامان کردستان یافت شده و در موزه بریتالنیا نگهداری میشود نشان دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.
در شاهنامه بارها از لباسها و ابزار و اداواتی نام برده شده است که از چرم بهره گیری شده است. از نمونههای بارز آن میتوان به درفش کاویانی اشاره کرد.
محمدبن جریر طبری در کتاب تاریخ خود به نام الامم و الملوک مینویسد “درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است ۶۰ سانتی متر به حساب آوریم، تقریباٌ پنج متر عرض و هفت متر طول میشود.” ابولحسن مسعودی در مروج اهب نیز به همین موضوع اشاره میکند. به روایت اکثر کتب تاریخی، درفش کاویان زمان ساسانیان از پوست شیر یا پلنگ ساخته شده بود، بدون آنکه نقش جانوری بر روی آن باشد.
در دوره عباسی، استفاده از پوست حیوانات مختلف برای ساخت پوستین، قبضه شمشیر، آستر کفش، افسار و رکاب و… نشان دهنده رونق استفاده از چرم در این دوره است.
در دوره صفوی بازار چرم و فعالیتهای مرتبط با آن رونق فراوان داشته است.
معروفیت ساغری ایرانی در این دوره به حدی بود که شاردن معتقد است واژه شاگرن فرانسوی به معنی پوست خالدار مقتبس از کلمه ساغری میباشد.
ساغری در دوره صفوی در تبریز تولید میشود و بیشتر در چکمه و کفش کاربرد داشت و همه درباریان از این نوع کفشهای ساغری میپوشیدند.
دوره قاجار و پهلوی
در دورهی قاجار هم در شهرهای مختلف ایران تولید چرم صورت میگرفت. در سال ۱۲۶۷، امیرکبیر پوست را به نمایشگاه لندن فرستاد و همچنین در این دوره پوست و چرم از اغلب شهرهای ایران به عثمانی، روسیه و هند صادرات انجام میشد. اما با شهادت امیرکبیر بازار از دست ایران خارج شد.
با روی کار آمدن رضاشاه و رونق سازندگی کشور از اقداماتی که وی در ایران بسیار جدی پیگیری میکرد احداث کارخانه و ایجاد خودکفایی در صنعت بود. تاریخ چرم در ایران با قدرت بیشتر به راه خود ادامه داد. اولین کارخانههای نساجی دراصفهان ساخته شدند و شروع به تولید کردند تا نیاز به واردات پارچه به صفر برسد. در این زمان، کارخانههای تولید چرم در ایران احداث شدند تا به صورت صنعتی و در مقیاس جهانی به تولید محصولی بپردازند که به بلندای تاریخ این کشور قدمت داشت. اولین کارخانه تولید چرم در تبریز و در ۱۳۰۸ بنا شد و پس از آن در برخی از شهرهای بزرگ دیگر کارخانههایی تاسیس شدند. تهران، همدان و اصفهان بیشترین تعداد را داشتند به طوری که در سال ۱۳۳۷ تعداد ۲۲ کارخانه در ایران مشغول تولید چرم شدند.
پس از آن در دورهی پهلوی دوم، کارخانههای چرمسازی در تبریز و تهران نیز گسترش پیدا کردند. شرکتهای خصوصی در این حوزه توان واردات ماشین آلات غربی را از آلمان وایتالیا داشتند. در این فرآیند استفاده از محصولات شیمیایی و مواد کشورهای غربی، کیفیت چرم ایران را افزایش داد.
بعد از انقلاب اسلامی، تحریمها از سوی برخی کشورهای غربی، صنعت را تحت تأثیر قرارداده است. به طوریکه شرکتهای تولید کننده مواد شیمیایی، شروع به تولید مواد مورد نیازدر تولید محصولات چرمی کردند.
وضعيت صنعت چرم در ايران نوین
صنعتی كه بین سالهای ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۷ از رشد بسیار بالايي برخوردار بوده و در اين مدت توانسته بود با تاسيس ۵ كارخانه بزرگ و مدرن از صنعت چرم كشور تركيه هم پيشي بگيرد.
كارشناسان اين صنعت، چرم گوسفندي ايران را بهترين چرم دنيا میدانند، به عقيده آنان گوسفندهاي ايران دنبه بزرگي دارند. بنابراين تمام چربي پوست، جذب دنبه گوسفند ميشود و به همين دليل فرآوري آن آسانتر و كيفيت آن در تمام پوست و چرم دنيا بهترين است و در صورت خيس شدن بوي بد نميدهد. بخش عمدهی بازار پوشاك چرم در حال حاضر در اختيار دو كشور تركيه و ايتاليا است و هزاران كارگر و صنعتگر ترك و ايتاليايي با استفاده از مواد اوليه مشغول به كارند. جالب آن است كه %۸۰ پوست گوسفندي و ۲۰% پوست بزي ايران به اين كشورها صادر ميشود ولي خارج كردن يك قطعه كوچك چرم از تركيه ممنوع و قاچاق محسوب ميشود، چون آنها ميدانند چرم كالاي بسيار با ارزشي است زيرا قدر اهميت چرم را خوب ميدانند و به همين دليل است كه از خروج هر نوع چرم به خارج از كشور خود را ممنوع و قاچاق اعلام كردهاند و به دليل است که آنها از همين چرم انواع كالاهاي با ارزش ساختهاند كه باعث ذخيره ارزي و تقويت اقتصاد كشورشان شده است.
متاسفانه در كشور ما چرم به قدري بیاهميت تلقي ميشود كه صادرات بی رویه آن افتخار محسوب میشود. غافل از اينكه صادرات آن به دلایل ذکر شده به ضرر مالي و اقتصادي كشورمان تمام ميشود. در زمينهی كيفيت چرم ايران بايد گفت بهترين چرم گاوي و بزي متعلق به مناطقي است كه آب و هواي خشك داشته باشد، چون در اين صورت پوست دچار خراشيدگي و امراض دامي كمتري است. بهترين چرم گوسفندي در ایران متعلق به دشت مغان است.
تعداد كارخانجات و كارگاههاي چرمسازي كه به طور رسمي در كشور فعالند حدود ۲۵۰ واحد است و عمدتاً در شهرهاي ورامين، مشهد، تبريز، همدان و زنجان قرار دارند. مهمترين محل تمركز كارخانجات از اين دست در چرمشهر ورامين است. اما در آن جا نيز تنها حدود ۲۵ درصد واحدها فعالند و دليل آن عدم استقبال مشتريان داخلي عنوان شده است. در زمينه توليد چرم مرغوب با رنگهاي متنوع ثابت، توليدكنندگان ايراني معمولاً از نظر رنگ با مشكلاتي مواجه ميشوند چون در كارخانجات چرمسازي لابراتورهايي به منظور تهيه رنگ وجود ندارند همين موضوع هم در بازار داخلي و هم صادرات بر فروش تاثير منفي ميگذارد.
يكي از دلايل استقبال نشدن از محصولات چرم ايران اين است كه مشتری عمده توليدكنندگان ايراني، تجار كشورهاي تازه استقلال يافته شوروی سابق ميباشند و آ نها هم عموماً توليدات ارزان قيمت ميخواهند و همچنين موضوع توليد را به سمت استفاده از چرمهای بيكيفيت و ارزان ميكشاند و چرم باكيفيت بالا نيز به خارج از كشور صادرت ميشود و چرم مرغوب با عمر بالا ماندگاری و زيبايی آن به شرط با كيفيت بودنش موجب توجيه اقتصادی ميشود.
